Ağız Hijyeni
Diş çürüklerinin önlenmesinde ve periodontal hastalıkların önlenmesi için ağız hijyeninin sağlanması ve sürdürülmesi gerekir.
Ağız Hijyeni;
- Dişlerin / protezlerin fırçalanması,
- Dişlerin diş ipi ile temizlenmesi,
- Dişetlerinin uyarılması ve ağzın bol su ile çalkalanmasını uygulamalarını içerir.
Diş temizliğinde kullanılan diş fırçası, naylon kıllı, kıllar sık ve orta sertlikte, fırça başı ağız içinde kolay hareket ettirilebilecek büyüklükte olmalıdır. Ayrıca diş fırçası üç ayda bir mutlaka değiştirilmelidir. Uzun süre kullanılmış, kılları yıpranmış fırça, etkisiz temizlik sağlar.
Diş fırçalanırken, diş fırçası diş ile diş etinin birleştiği noktaya yerleştirilir. Fırça kıllarının yarısı diş eti üzerine, diğer yarısı diş üzerine gelecek biçimde yerleştirilmelidir. Fırça, diş eti ile 45°C'lik açı yapacak biçimde tutulmalı ve dişler önce süpürür gibi yukarıdan aşağıya doğru daha sonra dairesel hareketlerle fırçalanmalıdır. Tüm diş yüzeylerinin ve ağız içinin fırçalanmış olmasına dikkat edilmelidir.
Ağız hijyeninin sağlanması ve sürdürülmesi beslenme ile doğrudan ilişkilidir. Özellikle A, C ve D vitamini içeren besinlerin ve taze sebze-meyve gibi lifli gıdaların tüketilmesi diş ve dişeti sağlığı için önemlidir.
Ağız Hijyeni Uygulamasının Amacı
- Ağız mukozasının bütünlüğünü sağlamak
- Diş ve dişetlerinin sağlığını sürdürmek
- Ağızdaki rahatsız edici tat ve kokuyu gidermek
- Bireyin doğru ağız hijyeni uygulamalarını öğrenmesini sağlamak
Dişlerin Fırçalanması
Fırça aracılığı ile dişlerin mekanik olarak temizlenmesi işlemidir. Fırçalama işlemi, yemekten sonraki ilk yarım saat içinde yapılmalıdır. Çünkü yemek sonrası, bakterilerin aktivitesi artarak, diş çürüklerine neden olan laktik asit üretimi artar. Fırça, ağız içinde rahat hareket ettirilebilecek büyüklükte olmalı, kılları çok sert olmamalıdır.
Uygulama İçin Gerekenler
- Diş Fırçası (Hastanın kendisine ait olmalı)
- Diş Macunu (Hastanın kendisine ait olmalı)
- Diş ipi
- Büyük bir bardak su Yüz havlusu
- Kâğıt Havlu
- Böbrek küvet
- Ağız çalkalama solüsyonu
- Tek kullanımlık eldiven (2 çift)
- Protez dişler için kutu
Dişlerin Fırçalanması İşlemi
- Malzemeleri hazırlanır. (Bazı solüsyonlar kullanımdan hemen önce hazırlanmalıdır.)
- Eller yıkanır. (Mikroorganizmanın yayılmasını engeller.)
- Hastaya uygulama hakkında bilgi verilir. (Hasta ile işbirliği sağlanır.)
- İşlem için hastadan izin alınır. (Hasta olarak, kişisel haklarının farkına varmasını sağlar.)
- Malzemeler için uygun ve temiz bir alan seçilir ve kolay ulaşılabilecek biçimde yerleştirilir. (İşlem sırasında malzemelere kolay ulaşmayı sağlar.)
- Yatak etrafına perde ya da paravan çekilir. (Hastanın gizliliğinin korunmasını sağlar.)
- Hasta oturtulur ya da fawler pozisyonu verilir. Hasta bilinçsiz ya da oturması sakıncalı ise, lateral pozisyon verilmelidir. (Bu pozisyonlar, olası aspirasyon riskini azaltır. Hastanın uygulama boyunca rahat olmasını ve işlemi rahat yapmanızı sağlar.)
- Eldiven giyilir. (Mikroorganizmaların yayılmasını engeller.)
- Yüz havlusu tüm göğsü kaplayacak şekilde yerleştirilir. (İşlem boyunca hasta giysilerinin ıslanmasını engeller.)
- Hastanın dişleri protez ise; protezleri çıkarılır ve kap içine yerleştirilir. (Protezlerin kırılmaması ve kurumaması için özel kap içine konulmalıdır.)
- Diş fırçası ılık su ile ıslatılır. (Sert diş fırçası kıllarının yumuşamasını sağlar.)
- Fırça kılları üzerine, nohut büyüklüğünde diş macunu koyulur. (Fazla miktarda macun koyulduğunda çok fazla köpürür. Fazla köpük hastada bulantı hissi yaratabilir.)
- Böbrek küveti hastanın çenesi altına yerleştirilir. Uygulamayı siz yapacaksanız, böbrek küvetini, tutabiliyor ise hastadan tutmasını isteyin, uygulamayı hasta kendisi yapacak ise, siz tutun. (Ağızda biriken tükürüğün ve macun köpüğünün kolayca tükürülmesine yardımcı olur.)
- Hasta ellerini kullanabiliyor ise; diş fırçası hastanın eline verilerek nasıl fırçalaması gerektiği açıklanır. (Hasta, yapabileceği uygulamaları yapması için teşvik edilmelidir. Böylece hasta hem kendisi için sorumluluk alır hem de hastanın kendi bakımına katılması, bağımlılık duygusu en aza indirir.)
Diş fırçalamada aşağıdaki sıra izlenmelidir;
1- Önce ağzın bir tarafı (sağ üst çene), üst arka dişlerden, çene orta hattına kadar,
2- Ağzın diğer tarafı (sol üst çene), üst arka dişlerden, çene orta hattına kadar,
3- Ağzın bir tarafı (sağ alt çene), alt arka dişlerden, çene orta hattına kadar,
4- Ağzın diğer tarafı (sol al çene), alt arka dişlerden, çene orta hattına kadar,
5- Sağ yanak mukozası
6- Sol yanak mukozası
7- Damak
8- Dil üzeri
Diş Fırçalama Yöntemi
1. Fırça kılları, diş eti ile 45°'lik açı yapacak biçimde,
2. Fırçanın alt ucu, diş etinin hemen altına gelecek biçimde yerleştirilmeli,
3. Diş etinden dişe doğru, hafif basınçla süpürme hareketi yapılmalıdır.
4. Sonra fırça, her bir diş etrafında dairesel hareket ettirilir.
5. Dişin keskin yüzeyleri, diş fırçası, dişe paralel olacak biçimde ileri-geri hareket ettirilerek temizlenmelidir.
Eğer hastanın dişleri protez ise; ağız içi fırçalanıp temizlendikten sonra, aynı yöntemle protez dişlerde temizlenmelidir.
- Hastaya su dolu bardak vererek; ağzına su alıp çalkalaması ve tükürmesi söylenir. Yiyecek artıkları ve diş macunu köpüğü tamamen temizlenene kadar, çalkalama işlemi birkaç kez tekrarlanmalıdır. (Ağız içindeki köpüğün ve artık maddelerin dışarı atılmasını kolaylaştırır.)
- Ağız içi tamamen temizleninceye kadar, fırçalama işlemi tekrarlanır.
- Hastaya tekrar su dolu bardak vererek; ağzına su alıp çalkalaması ve tükürmesi söylenir. (Ağız içindeki köpüğün ve artık maddelerin atılmasını kolaylaştırır.)
- Böbrek küveti alınır ve hastaya, ağız çevresini kurulaması için, kâğıt havlu verilir.
Tüm işlem boyunca, dişler, yanak mukozası ve dil gözlenmeli, herhangi bir yara varlığı, renk değişikliği ve dudakların durumu gözlenmelidir.
Diş ipi kullanılacak ise;
- Eldivenler değiştirilir. (Kontaminasyonu önler)
- Yaklaşık 20 cm. olacak biçimde ve en az 2 adet diş ipi hazırlanır.
- Diş ipinin bir parçası ele alınır, uçları her iki elin orta parmak uçlarına dolanır. Hasta ellerini kullanabiliyor ise, bu işlemi kendisi yapmalıdır. (Diş ipinin, diş aralarına yerleştirilmesini kolaylaştırır).
- Baş ve işaret parmakları arasında ip gerdirilir ve sağ üst arka dişlerden başlayarak çenenin orta hattına kadar, her bir diş arasına diş ipi uygulanır. Diş ipi, bir dişin yan yüzünden aşağıya indirilip, diğer dişin yan yüzünden yukarı doğru uygulanmalıdır. Ancak diş etini kanatmamaya dikkat edilmeli, sert hareket ettirilmemelidir. (Böylece diş arasında kalan yiyecek artıkları kolayca çıkarılır.)
- Sol üst arka dişlere de işlem uygulanır.
- Alt çenedeki dişleri temizlemek için; sağ alt arka dişlerden başlayarak aynı basamaklar tekrarlanır.
- Hastaya su dolu bardak verilerek; ağzına su alıp çalkalamasını ve böbrek küvete tükürmesi söylenir. (Ağız içindeki artık maddelerin dışarı atılmasını kolaylaştırır.)
- Ağız çevresinin kurulanması için kâğıt havlu verilir.
- Dudakların kurumasını önlemek için nemlendirici sürülür. (Çatlamış dudaklar mikroorganizmalar için giriş kapısı oluşturur.)
- Eldivenler çıkarılır.(Kontaminasyonu önler.)
- Malzemeler ortamdan uzaklaştırılır ve uygun biçimde temizlenir ya da atılır. (Mikroorganizmanın yayılmasını engeller.)
- Eller yıkanır.(Mikro organizmanın yayılmasını engeller.)
- İşlem, gözlemler, anormal bulgular ve hastanın tepkileri kaydedilir. (Yasal olarak yazılı kaynak sağlar.)