Alkol Madde Bağımlılığı ve Hemşirelik
Bağımlılık tedavisinde hemşirelik uygulamalarına yönelik protokol olmasa da yapılan araştırmalarda bu alanda çalışanların tecrübelerini paylaşması ve branşlaşmanın önemi vurgulanmaktadır.
Tedavi iki şekilde yapılmaktadır;
Yatarak tedavi
Ayaktan tedavi
Yatılı tedavi;
Bağımlının çeşitli yollarla tedaviye başvurup yatışına karar verilmesi ile birlikte, poliklinikten başlayıp adım adım ilerleyen her bölümde hastayı ilk karşılayan genellikle hemşirelerdir.
Bu alanda çalışan hemşirelerin, bilgi ve tecrübesi, bağımlı kişilik özelliklerini tanıması, bağımlıya hangi durumda nasıl bir tutum izleyeceğini bilmesi önemlidir.
Poliklinik
• Kimlik bilgisine ve başvuru nedenine özellikle dikkat edilir. Alkolmetre ve/veya metabolit kontrolü yapılır.
• Epileptik nöbet, deliryum riski entoksikasyon ve yoksunluk belirtileri açısından ön değerlendirmesi yapılarak poliklinik doktoru bilgilendirilir.
• Ağır yoksunluk bulgusu olan hastalara öncelik tanınır, gerekirse acil müdahalede bulunulur.
• Doktor tarafından tedavisi planlanan hastanın
Yatışı yapılmışsa;
• Rutin yatış işlemleri anlatılır ve güvenlik eşliğinde servise kabulü sağlanır
• Ayaktan tedavi planlanmışsa, ilaç kullanımı, kontrol muayenesi, ATP konusunda hasta ve yakınları bilgilendirilir.
• Hasta kayıtlarının etik kurallar içinde doğru, kontrollü ve güvenli bir şekilde alınıp saklanmasına özen gösterilir, mahkeme kararı dışında hasta hakkında hiç kimseye bilgi verilmez.
Hasta genellikle; Entoksikasyon ya da yoksunluk nedeni ile sıkıntılı, agresif, her an patlamaya hazır, endişeli, güvensiz bir durumda başvurur.
Poliklinik hemşiresi, hasta ve yakınlarıyla terapötik bir ilişki kurmalı, anksiyetesini azaltıcı, sahiplenici önemseyen onları dinleyen ve güvende olduklarını hissettiren yatıştırıcı bir tutum izlemelidir.
Hasta Kabul
• Hasta ve yakınlarından gerekli bilgiler alınıp veri tabanına girişi sağlanır.
• Ziyaret, telefon,kliniğin işleyişi, tedavi süreci gibi konular hakkında hasta ve yakınları bilgilendirilir.
• Kliniğe madde girişini engellemek için güvenlik görevlisiyle birlikte, üst araması gibi tedbirler alınır.
• Hastanın yanında kıymetli eşyalar varsa ailesine ya da emanet bürosuna teslim edilir.
Yoğun Bakım;
• Yoğun bakım odası ve yatağı tedaviye uygun bir şekilde düzenlenmiştir
• Hastanın genel durumuna göre odası belirlenir ve ayrıntılı bir anamnez alınır.
• Burada gözlem oldukça önemlidir özellikle;
• Tedavi sırasında ortaya çıkabilecek tüm yoksunluk belirtilerine ve komplikasyonlarına
• Deliryuma girme riskine, Uyku/uyanıklık durumuna nöbet öyküsüne yönelik gözlem yapılır.
• Vital bulgular alınır, EKG ve akciğer filmi çekilir, rutin kan ve idrar tetkikleri yapılır, sıvı replasmanı ile birlikte tedavi protokolünde yer alan ilaç tedavisi uygulanır, bütün uygulamalar not edilir.
• İlaç yan etkilerine yönelik gözlem yapılır.
Yoğun bakım hemşireliği;
Rutinler, günlük bakım, hijyen vs gibi diğer yoğun bakım ünitelerinde uygulanan hemşirelik hizmetlerinden farklı değildir. Önemli bir fark hemşire, bağımlılık tedavisinde yoğun bakımın birinci basamak olduğunu bilmeli ve diğer servislere göre çok esnek olsa da bağımlının kurallarla tanışmasını ve uyum sağlamasını pekiştirmeye çalışmalıdır, bu aynı zamanda bir sonraki adıma hazırlıktır.
Detoksifikasyon (Arındırma);
• Yoğun Bakımda uygulanan rutin bakım işlemleri burada da yapılır.
• Bu bölümde ilaç uygulamaları oldukça önemlidir, hastanın ilacını yutup yutmadığı mutlaka kontrol edilir.
• Tbc, HIV enfeksiyonu, Hepatit A,B,C ve cinsel yolla bulaşan hastalıklar ile cilt apseleri yönünden dikkat edilmelidir.
• Hastaya serviste uyulması gereken kurallar ve kurallı yaşama geçişin önemi anlatılır ve yeni bir yaşam tarzına adaptasyonu konusunda yardım edilir
• Detoksifikasyonu biten hasta ile tedavi ekibi tarafından ortak bir değerlendirme yapılır.
Taburculuğuna karar verilmiş ise;
• Hasta ayaktan tedavi seçenekleri hakkında bilgilendirilir.
• Önerilen ilaçların kullanım şekli anlatılır.
Terapi bölümüne devam edecekse;
• O bölümün içeriği, kuralları ve programı hakkında ön bilgi verilir.
Bu dönemde hasta genellikle şaşkın, anksiyetesi artmış, madde kullanma isteği yüksek, Buna bağlı olarak tedaviye devam etmekle bırakmak arasında git-gellerin fazla yaşandığı bir dönemdir.
Hemşirelerin Tutumu;
Tedaviye uyumu ve devamı konusunda motive edilmeli, desteklenmeli ve ihtiyacı olduğunda yardımcı olunacağı mesajı verilmelidir.
• Tutarlı, ödün vermeyen, nazik, ortak bir tutum ve kurallara tam olarak uymak esastır. Manipülatif talepler kabul edildikçe arkası kesilmeyecektir. Hastaya yargısız ve gerçekçi davranılmalıdır.
• Hemşire, yoksunluktaki hastanın zaman zaman kendisine hakaret, zarar verici kontrolsüz davranışlarının nedenini bilmeli, buna uygun çözümler aramalı ve durumu kişiselleştirmemelidir.
Psikoterapi;
Hastanın hangi odada kalacağı belirlenirken,
• Önceden tanışık olmamalarına,
• Tedavi süreci içersinde aynı odayı paylaşmamış olmalarına,
• Madde bağımlılarının çoğunlukla aynı odada kalmamalarına dikkat edilir.
• Detoksifikasyon bölümünde başlayan kurallı yaşam tarzı burada daha ayrıntılı ve yaptırımlı şekilde devam eder.
• Bütün kurallar, kuralların nedeni ve puan sistemi anlatılır.
• Yazılı ve imzalı bir onay alınır.
• Haftada bir değerlendirilen ilk yazılı ödevi verilir.
• Küçük ve büyük grup terapileri, bilinçlendirme ve diğer programlar hakkında hasta bilgilendirilir
• Davranış değişikliği ve psikososyal beceri kazandırmayı amaçlayan ortam tedavisi anlatılır.
• Sosyal faaliyet programında ne planladıkları, iş bölümü herkesin kendi sorumluluğunu yerine getirip getirmediği takip edilir ve not alınır.
• Tüm hastaların eşit olarak görev ve sorumluluk almasına dikkat edilir.
• Kurallara uyumu ve uyum zorluğu gözlenir, gerekirse bireysel görüşmeler yapılır.
• Bazı gruplar tedavi ekibi ile işbirliği içinde olabildiği gibi, bazen tam tersi olabilir. Bu noktada günün her saatinde hasta ile daha çok zaman geçiren hemşire tarafından servis içi grup dinamiği gözlemlenir ve gözlemler tedavi ekibi ile paylaşılır.
• Bir nevi köprü oluşturan aile bilinçlendirme programında hasta yakınları, bağımlılık, servisin işleyişi ve ortam tedavisi hakkında bilgilendirilir.
• Taburculuk öncesi hastaya ayaktan tedavi seçenekleri ve önemi anlatılır.
• Terapi bölümünde hemşire, programın her alanında rol almaktadır.
• Ayrıca ek bir eğitim alarak grup terapileri içinde koterapist ya da psikodramatist olarakta yer alabilir.
Bu dönem;
• Genellikle hastanın kendisiyle yüzleşmeye başladığı,
• Ben neden buradayım sorusunun,
• Suçluluk duygusunun sık yaşandığı bir dönemdir,
• Kendisini değersiz ve başarısız ya da aşırı güvenli hissedebilir.
Hemşirelerin;
• Terapötik ortamın sağlanmasında tutum ve davranışları önemlidir.
• İyi bir dinleyici olmalı
• Bağımlıya yargısız, gerçekçi ve tarafsız bir ilgiyle;
• Eleştirel ve kontrol eder nitelikte değil, güven, destek, hoşgörü, sabır ve değer verme tutumu ile yaklaşmalı,
• Farklı mesaj vermeden tüm tedavi ekibi ile ortak davranış benimsemeli, yaptığı müdahale ve uygulamalarında empati kurabilmelidir.
• Yumuşak, aşırı izin verici ve koruyucu olmanın bağımlıya yarar değil zarar verici olduğunu bilmelidir.
Ayaktan Tedavi Sürecinde;
• Hemşirelerin rolü, bağımlılarla uzun süreli terapötik ilişki geliştirme ve bu ilişkiyi sürdürme özelliği etrafında planlanır.
Bağımlı Hasta;
• Ayaktan tedavi kuralları, katılacağı programın içeriği, resmi işlemler, AA.NA gibi kendine yardım grupları hakkında bilgilendirilir.
• Randevularına gelip gelmediği kontrol edilir. Gelmediyse nedeni araştırılır.
• Kendisindeki fiziksel ve sosyal değişikliklerle ilgili yüzleştirilerek tedaviye devamı konusunda motive edilir.
• Programa gelen bağımlının alkolmetre ve/veya metabolit kontrolü yapılır, denetimli ve güvenli şekilde servise alınması sağlanır.
• Hemşire hastanın genel durumuyla ilgili gözlemine dayanarak gerekirse kan ve idrar örneği alınmasını doktora önerebilir. Sonuçlar not edilerek ekiple paylaşılır.
• Hastanın tedavisine katkıda bulunan aile ve yakınları ile görüşmeler yapılarak bilgilendirilir.
• Bağımlıların boş vakitlerini değerlendirebileceği yeni beceriler geliştirmesine, ilgi alanına girebilecek yeni hobiler kazanmasına varsa eski yeteneklerini yeniden ortaya çıkarmasına yardımcı olunur.
• Kliniğimiz bünyesinde rehabiltasyon amaçlı kullanılan Bağ evinde; çeşitli sportif ve sosyal faaliyetler tanıtılır.
• Ayaktan tedavisine sahip çıkarak hastalık ve sosyal yaşantı arasında denge kurmaya çalışan bağımlıya rehberlik ve danışmanlık edilir.
• Tedavi ekibi ve ailenin birlikte katıldığı ayıklık yaş günü kutlamaları yapılır.
Sonuç olarak;
• Bağımlılık tedavisinde çalışan hemşire,
• Yatış öncesi tedaviye yönlendirmede
• Yatılı hastanın bakımı ve iyileşmesinde,
• Taburculuk sonrası toplumda iyilik halini sürdürmesinde ve izlenmesinde büyük katkı sağlar.
• Bu alanda çalışan hemşirelerin her türlü tıbbi tedavi ve bakım özelliğinin yanı sıra, terapötik yeterliliği olmalı tedavinin her basamağında aktif rol almalı,
• Tüm tedavi ekibi ile ortak, tarafsız, eğitsel ve duygusal anlamda destekleyici davranışını sürdürmelidir.
Seniye ÜNLÜ