Sağlık Hizmetleri
Geniş kapsamlı sağlık hizmetleri genellikle şu dört görevi kapsar;
- Sağlığın korunması,
- Hastalığın önlenmesi,
- Hastalığın teşhis ve tedavisi
- Rehabilitasyon.
Bu çalışmaları sıralayıp tanımlamak her birinin kendi başına bir bütün olduğunu göstermez; gerçekte hepsi çeşitli yönlerden birbirine benzediğinden, her birinin bitme ve başlama noktasını saptamak zordur.
Örneğin, bazı durumlarda iyi rehabilitasyon uygulamaları sağlığı korur ve böylece hastalığı ve sakatlığı önler. SağIığı koruyucu çalışmalar çoğu kez hastalığı önler. Hastalık teşhis ve tedavisinde kullanılan ileri yöntemler sonucu, sağlığın korunması ve hastalığın önlenmesindeki teknikler de gelişmiştir.
Sağlık personelinin çoğunlukla bu çalışmaların yalnız bir kısmı ile uğraştığı hiç bir zaman düşünülmemelidir. Birçok görevli sağlık bakım çalışmalarının bütün dallarında yardımcı olur.
Geniş kapsamlı sağlık hizmetleri bazen kişisel ve çevresel nitelikte tanımlanır. Örneğin, bir yöre hasta olarak ele alınabilir. Yörenin sağlığı değerlendirilip yukarıda anlatılan dört öğeyi kapsayan sağlık hizmetleri uygulanabilir. Uygulamada kişisel ve çevresel sağlık hizmetleri ayrılmamakla birlikte, tanımlamada bir çeşit ayırım yapılabilir.
Sağlığın Korunması
Sağlıklı olmayı tanımlamada bilim büyük ilerleme göstermiştir. Sağlığın korunması kişilerin bu amaca doğru yöneltilmesi ve desteklenmesi ile ilgilidir.
Sağlığı koruma fiziksel olduğu kadar, ansal sağlık programlarının da desteğini ve gelişimini içeren yaygın bir bilgidir. Örneğin, psikolog ve psikiyatrlar bireylerin acı karşısındaki tepkilerini ayrıntılarıyla incelemişlerdir.
Bu çalışmalara göre, günlük yaşamın gereksinmeleri ile uğraşabilmelerine yardımcı olan programlar, daha çok kişinin daha iyi ansal ve toplumsal gönenç içinde bulunmasını olanaklı kılıyor. Sayısız danışma programları ansal sağlığı koruyan çalışmalar için örnektir.
Fiziksel sağlığın korunması ile ilgili bir örnek beslenme yönünden ele alınabilir. Bedenin temel besin gereksinmeleri saptanmıştır. İnsanların beslenme düzeni üzerine yapılan bilimsel gözlemlerin yanı sıra hayvanlarda uygulanan deneyler de hem kötü hem de iyi beslenme alışkanlıklarını açığa çıkarmıştır.
Yoğun eğitim programları yardımıyla, beslenme uzmanları ve yardımcıları halkın uygun yiyeceğin nasıl seçileceğini öğrenmesine yardım ederek sağlığın korunmasına katkıda bulunmuşlardır.
Yurtiçindeki parkların düzenlenmesi yurttaşların sağlığını koruyan çevresel programa bir örnektir. Eğlence ve çalışma önemli sağlık etkenleri olarak bilinir. Parkların kullanılması ile ilgili kurallar, kullanmak isteyen kişilere sağlık yönünden faydalı olmaları düşünülerek düzenlenmiştir.
Hastalığın Önlenmesi
Sağlığı korumak için tüm çabalara karşın, insanlar yine de hasta olur. Bilim sürekli olarak hastalığın önlenmesine yardımcı olacak önlemleri keşfedip uygulamak için çalışmaktadır.
Çoğu durumlarda hastalığı önleyici uğraşlar yerinde yapılmıştır. Yirmi - otuz yıl öncesine kadar yaygın olan bulaşıcı hastalıklar, özellikle bağışıklama çalışmalarının gelişmesi ile artık yok olmuştur; çiçek hastalığı, kuşpalazı ve çocuk felci gibi. Tifo gibi diğer bazı hastalıklar alınan sağlık önlemleriyle oldukça önlenmiştir.
Bugün hastalıkları önlemek için yapılan tıbbi çalışmalarda en az üç eğilim vardır.
Birincisi süreğen hastalıkların ilk belirtilerini teşhis etme girişimi. Önleyici önlemler, yetersizlik ve fiziksel bozuklukların sayısını önceden azaltmaya yardım eder. Örneğin, astım ve anfizeminin çökertici etkilerinin birçoğu erken teşhis ve tıbbı diyetlerle önlenebilir.
İkinci eğilim ise toplumdaki yaşlıların sağlık sorunlarına olan ilgi artışıdır. Bu yaşlılık sorunlarını incelemek için birçok araştırma yapılmıştır. Yaşlılarda görülen görme ve işitme bozuklukları gibi durumlar, artık anormallik ve hastalıktan ziyade yaşlılığın normal sonuçları olarak görülmektedir. Tıbbın hastalıkları önleyici çalışmalarıyla ilgili görevliler, ilerideki yaşlılık yıllarında yaşlıların değişik ve yeni bir dönemi benimseyebilmeleri için büyük çaba göstermeye başlamışlardır.
Üçüncü eğilim de hastalıklara yol açan çevresel etkenlere karşı ilgideki belirgin artıştır. Kirlenme ve bunun sağlık üzerindeki etkilerine olan ilgi hemen hemen her gün gazetelerin günlük baş haberlerinde göze çarpmaktadır. Kirlenmeyi azaltıcı yasal önlemleri meclise kabul ettirmek için yurdun her yerinde toplantılar artmaktadır.
Güvenli çalışma koşullarının sağlanması ise çalışanların sağlığını etkileyen çevresel etkenlere bir başka örnektir. Bedenin baskı ve sıkıntı altında ezilmesini önlemeye yardım etmek için tatiller ve dinlenme saatleri endüstriyel çalışmalarda önemli öğelerdir.
Hastalığın Teşhis ve Tedavisi
Hastalığın teşhis ve tedavisi sağlık görevlilerinin temel sorumluluklarıdır. Geleneklere göre hemşirenin görevi hastaya bakmaktır ve bu sorun bugün de aynıdır.
Hemşirelik bakımını yürütme ve denetleme sırasındaki gözlem ve becerilerin yardımıyla, çoğu karmaşık olmakla birlikte, hemşire hastalığın teşhis ve tedavi sürecinde önemli bir rol oynar.
Aynı zamanda hemşire araştırma çalışmalarına çoğunlukla yardım eder; bu katkıları sayesinde birçok hastalığın teşhis ve tedavisi daha süratle ilerlemiştir.
Rehabilitasyon
Rehabilitasyonun temel görevi sakat ve hasta bir kişiyi sağlam ve sağlıklı duruma getirmek olmasına karşın, bugün daha geniş bir görüş kabul edilmektedir; rehabilitasyon tüm sağlık bakımında önemli bir noktadır. Hem duygusal hem de fiziksel rahatsızlıklarla ilgilenir. Bütün yaşları ve meslek gruplarını kapsar.
Rehabilitasyon sadece hastanın, örneğin ekonomik ve toplumsal yararlığını yeniden kazanmasını sağlayacak becerileri öğrenmesi için kaslarını çalıştırmasına yardım etmek değildir. Rehabilitasyon sağlık bakımından geçen bir hastayla ilk görüşmelerde başlar. Her çeşit bakımı kapsar, hastalık süresinde ve sonra da hasta tam sağlığını elde edinceye kadar devam eder.
Eskiden hastanın fiziksel durumu fazla bakımı gerektirmese bile, hemşire ve diğer sağlık görevlilerinin hastaya tüm bakımı sağlamalarının gerektiğine inanılırdı. Bakım her zaman önemlidir, fakat en iyi bakım hastayı bağımsızlığa yönelten bakımdır. Hastaya kendine güvenmesi ve günlük yaşantısındaki gerekli yetenekleri yitirmemesi için yardımcı olduğunda rehabilitasyon gelişmektedir.
Kendi kendine yetme çabalarına katılma en yüksek düzeyde sağlığa yardımcı olan fiziksel ve ansal uyarımı sağlar. Kendi kendine bakım hastanın moralini ve saygınlığını artırır. Çoğu hasta tekrar kendi bakımlarını sağlayabilecek duruma gelip hastalık ve sakatlıklarının yaşamak için gerektirdiği uyumları elde edince saygınlık ve tatmin olma duygusunu tadar.
Bir çevre de rehabilitasyondan geçebilir ve buna birçok örnek verilebilir. Örneğin, çevredeki doğanın özelliği olan «ölü" göl ve ırmakların kirli sularını temizleyip yeniden bitkisel ve hayvansal yaşamla donatma çabaları, toplumun yararına bu göl ve ırmaklara uygulanan rehabilitasyon çalışmalarıdır.
Sürekli Bakım
Sürekli bakım, yaygın sağlık hizmetleri ile sağlık görevlileri ve sağlık olanakları arasındaki aktarma ve yürütme ile yerine getirilir. Belirtildiği gibi her çeşit bakım koruyucu, önleyici, tedavi edici veya sağlığa kavuşturucu herkesçe elde edilebilir demektir. Çoğu durumlarda ani sorun çözümlendiğinde, hastalar sağlık görevlilerinin listesinden çıkartılabilir.
Kişinin sağlık görevlisine gelmesini gerektiren sorunla ilgili veya ilgisiz olarak yapılan bakımın sonuçlarını izlemede ve diğer bakımların önerilmesinde gecikmeler olmuştur. Herkes için geniş kapsamlı sağlık bakımı görüşü bu hizmetlerdeki süreklilik anlayışıdır. Aşağıdaki örnek bunu açıklayacaktır;
Çocuğun okuma zorluğu nedeniyle öğretmen öğrenciyi okul hemşiresine gönderir. Okul hemşiresi çocuğu muayene eder ve şaşılık olduğunu fark eder. Değerlendirme için çocuğu göz kliniğine yollar. Ameliyat salık verilir ve çocuk gerekli müdahale için hastaneye yatırılır. Hastane çocuğu kamu sağlık kuruluşuna gönderir. Kamu sağlık hemşiresi hastayı evinde ziyareti sırasında ev bakımını denetler ve uygun zamanda okula dönmesini önerir. Okula dönüşünde ameliyatın okuma sorununa yardımcı olup olmadığını anlamak için hemşire çocuğun gelişimini izler.
Anlatılan basamaklardan herhangi biriyle daha çok kişi ilgilenebilir. Ancak örnek çocuğa uygulanan sürekli bakımı göstermektedir. Göz ameliyatı geçiren çocukla ilgili örnek birlikte çalışan sağlık ekibi personelinin önemini de belirtir.
Bir sağlık ekibi değişik becerileri ve eğitimsel hazırlıkları olan kişileri kapsayabilir, fakat ekip içindeki üyeler arasında dayanıklı bir birleşme sayesinde en iyi bakımı sağlayacak birliği gerektirir. Kamu sağlık olanakları da birlikte düşünülmelidir ki hizmette gereksiz tekrar ve açıklıklar azaltılsın.
Sağlık Hizmetleri Tüketicisi
Yakın zamana kadar sağlık hizmetleri tüketicisinin giderilmemiş gereksinmeleri ve tatminsizliklerine karşın kendisine gereken ilgi gösterilmemiştir. Tüketici sağlık hizmetlerinin planlanmasında ve araştırmalarda uzak tutulmuş ve sağlık personelinin uygun gördüğü tedaviye gidilmiştir. Ama artık hastanın da sesi duyulmaya başlamıştır.
Tüketici yeni uyanmaya başlayan bir deve benzetilebilir. Sağlığı konusunda başkası tarafından belirtilen gereksinmeleri ve istekleri ile yetinmemektedir. Hasta, hakkı olan en iyi sağlık bakımının uygulanmasını ve bütçesinin kaldırabileceği fiyatta olmasını ister.
Haber yayın organları tüketicinin gereksinmelerinin farkındadır ve hastanın sesini geniş ölçüde duyurmuştur. Çoğu kez sağlık görevlileri tüketici yüzünden zorluklar çekmiştir. Sağlık görevlilerinin görüş açısından ziyade tüketicinin isteklerine ve görüş açısına daha fazla önem verilmektedir.
Bir Sağlık Hizmetleri Komitesi raporunda tüketicinin sesi şöyle özetlenmiştir;
• Çoğu kimsenin yeterli sağlık bakımı yoktur; ancak hastalık anında bakım yapılmaktadır. Hastalık veya sakatlık hastayı engelleri göze alıp para dökmeye zorladığında sağlık bakımı uygulanır.
• Bir kez bakım için karar verildi mi, çoğu kimsenin kime başvuracağı hakkında fikri yoktur, fikri olanların ise bu kararları mantıklı temele dayanmamaktadır.
• Tedavi için nereye gidileceği kararlaştırıldıktan sonra, bakımdan geçmeden önce hastanın yenmesi gereken çeşitli engeller vardır.
• Bir hastane veya diğer sağlık bakım kurumuna gidildiğinde, hasta herhangi bir tedaviden önce para makbuzu alınması gerektiğini görebilir.
• Karşılaştığı engelleri yenen inatçı hasta aşağısama ve kayıtsızlıkla karşılaşabilir.
• Bazen kayıtsızlıkla kötü bakım arasındaki çizgi belirsizdir. Hastanın daha iyi bakım için ısrarlı çabaları savsamaya veya olumsuz sonuçlara yol açabilir.
• Hasta yapılan tedavinin düşündüğünden daha pahalı olduğunu ve ödediği sigorta paralarının da çok az bir miktarı karşıladığını görebilir.
• Hastanın başlangıçta karşılaştığı engeller sonraları tedavi sırasında tekrar önüne çıkabilir.
• Bütün sıkıntı ve zorluklara karşın, kişi yine de gerekli sağlık bakımından geçebilmek için uygun gördüğünü yapacaktır. Büyük sinir gerginliği, hatta bazen umutsuzluklar olduğu halde, çok az duyumsamazlık vardır.
Tüketici, eğitim, haber yayın organları, geziler ve benzeri birçok kaynaktan iyi bakımın ne olduğunu öğrenmiştir. Tedavisi ile ilgili sorular yöneltmede güven kazanmıştır ve ödeyebileceği ücrete uygun iyi bakıma hak kazandığının farkındadır. Hasta iyi sağlık bakımı için yurt içinde bugüne dek görülen en büyük uyarıcı olabilir.
Geniş kapsamlı sağlık hizmetlerinin tüm olanak ve personelini herkese açık kılması ulusal bir uğraşıdır. Bunlar için olan gereksinmenin son kriz noktasına eriştiği açıklanmıştır. Yapılan istatistiklere göre bilim gelişmekle birlikte, sağlık hizmetlerine olan katkısı yine de araştırılacak çok şey olduğunu göstermektedir.
Bu özellikle sağlık bakımı, azami sağlığın sağlanması, modern bakım yöntemlerinin daha çok kimseye uygulanabilmesi ve toplumdaki herkese açık olması yönünden gerçektir.