Diyabet Yönetimi Ve Hemşirelik
Ülkemizde Diyabet Hemşireliği
Diyabetin toplumda sık görülen ve sıklığı yaşla birlikte artan bir hastalık olduğu düşünüldüğünde farklı alanlarda çalışan tüm hemşirelerin diyabetli hastalarla karşılaşması kaçınılmazdır.
Diyabetli hastalar yatarak veya ayaktan sağlık hizmeti veren merkezlerde takip edilebilmektedir. Üniversite, SSK ve Devlet hastanelerinde çalışan hemşireler yatarak veya ayaktan tedavi gören hastalara bakım verirler.
Sağlık ocakları ve dispanserler gibi primer bakım merkezlerinde görevli olan hemşireler de ayaktan tedavi gören diyabetli hastaların yönetiminde sorumluluk alırlar. Bu nedenle sağlık hizmetlerinin farklı basamaklarında (birinci, ikinci ve üçüncü basamak) görev alan tüm hemşirelerin diyabetle ilgili temel bilgi ve beceriye sahip olması gereklidir.
Bu durumun yanı sıra; diyabet kronik bir hastalıktır ve zaman içinde tabloya eklenen komplikasyonlar da hesaba katıldığında birey ve toplum için ağır bir yük getirmektedir.
Teknolojik gelişmelerin getirdiği yeniliklerle birlikte, diyabetli birey özelleşmiş bir tedavi ve bakım yaklaşımına ihtiyaç duyar. Temel hemşirelik eğitimi almış olan hemşireler bu gereksinimleri karşılamakta yetersiz kalacaklardır.
Bunların bir sonucu olarak diyabet yönetiminde, diyabet ekibi içinde yer alacak, bu konuda özel eğitim almış "Diyabet Hemşiresi"ne gereksinim vardır.
Ülkemizde yüksek lisans ve doktora programları ile uzman hemşireler yetiştirilmektedir, fakat bu uzmanlaşmış grubun uzmanlık alanlarına göre sağlık hizmetlerinde istihdamı sağlanamamaktadır ve aynı zamanda yasal olarak mesleki rol ve sorumlulukları, görev alanları tanımlanmamıştır.
Mevcut durum ülkemizde diyabet hemşireliğinin geliştirilebilmesi için hemşirelik eğitimi standartlarının ve hemşirelik yasalarının düzenlenmesinin gereğine işaret etmektedir. Lisans ve lisansüstü eğitimin düzenlenmesi ile birlikte farklı düzeylerde eğitim almış hemşirelerin rol ve sorumluluklarını belirleyen yasalarla hemşirelikte branşlaşma sağlanabilecektir.
Ülkemizde diyabet bakımında kaliteli hemşirelik hizmetini sağlamak için, diğer düzenlemelerin yanı sıra şu anda var olan hemşirelik gücünü diyabet bakımında etkin hale getirmek gereklidir. Bu da diyabetli hastalarla çalışan hemşirelerin diyabet konusunda eğitim programları (standartları belirlenmiş eğitim kursları, hizmet içi eğitim programları gibi) ile desteklenmesi yoluyla yapılabilir.
Dünyada Diyabet Hemşireliği
Avrupa ülkelerinde ve Amerika'da diyabet hemşireliği ile ilgili temel standartlar belirlenmiştir. Uzman klinisyen hemşire (Clinical Nurse Specialist=CNS) kavramı 90 yıl önce literatürde tanımlanmıştır ve son 10 yılda hemşirelik uzman klinisyen hemşirelerin artışı ile güçlenmiştir.
İngiltere'de 1971 yılında Royal College of Nursing (RCN) tarafından, bilgi artışı ve sosyal teknolojik değişiklikler nedeniyle, birçok meslekte olduğu gibi hemşirelikte de özelleşmenin kaçınılmaz olduğu ve belli dallarda uzmanlaşmanın gereği vurgulanmıştır.
Bu gerekçeden yola çıkarak RCN uzman hemşirenin (branş hemşireliğinin) tanımlarını yapmıştır. Böylece diyabet hemşireliğinin tanımı ve rolleri açıklık kazanmıştır.
Uzman Hemşire (Uzman Klinisyen Hemşire) şöyle tanımlanmıştır;
"Uzman Hemşire, özel bir alanda ve özel bir hasta grubunun gereksinimleri konusunda hemşirelikle ilgili ileri bilgi ve araştırma temeli ile donatılmış kişidir."
Ayrıca uzman hemşirenin uygulamanın içinde yer alması ve konusunda yeterli beceriye sahip olması gerekmektedir. Uzman klinisyen hemşire tıbbi bilgi temeline dayanan, becerilerle güçlenen önemli rollere sahiptir.
Diyabet hemşiresinin American Nurses Association (ANA) ve American Association of Diabetes Educator (AADE) tarafından yapılan görev tanımı ise şöyledir;
" Diyabet hemşiresi diyabet bakımı ve eğitim gereksinimlerini belirlemek, hemşirelik tanılarını geliştirmek, hemşirelik bakım ve eğitimini uygulamak ve değerlendirmek için diyabetli bireyler, aileler, gruplar ve toplum ile çalışır "
Avrupa Diyabet Hemşireliği Derneği'nin (Federation of European Nurses in Diabetes-FEND) tanımı şöyledir;
"Diyabet alanında çalışan hemşire, eğitimci, danışman, yönetici, araştırmacı, iletişim ve değişim rollerine sahip olan, diyabet yönetiminde ileri düzeyde bilgi ve beceriye sahip klinisyen hemşiredir."
FEND'e göre diyabet hemşiresi çalışma süresinin %50'sini uygulamada, diğer bölümünü de araştırmada ve diğer profesyonel rollerini gerçekleştirmek için kullanmalıdır. FEND diyabet hemşiresinin multidisipliner ekip yapısı içinde yer alması ve çalışmasının önemini vurgulamaktadır.
Diyabet bakımında ekip yaklaşımının önemini vurgulayan SVD'de uzman diyabet hemşiresinin konusuyla ilgili geniş bilgi ve beceriye sahip olması gerektiği belirtilmiştir.
SVD'de FEND'in tanımına paralel olarak diyabet hemşiresi "diyabet yönetimi, hasta eğitimi ve danışmanlığı, iletişim, yönetim ve araştırma konularında bilgi ve beceriye sahip hemşire" olarak tanımlanır.
Bu mesleki kimlik klinik deneyim, diyabete özgü eğitim ve özellikle hekimler ve diğer sağlık bakımı uygulayıcılarının kabul etmesi, desteklemesi, geliştirmesi ile güçlenir.
Diyabet Hemşiresinin İnterdisipliner ekip içindeki rol ve sorumlulukları;
• Ekibin hedef ve stratejilerinin belirlenmesinde görev alma,
• Hastaları ve ailelerini eğitme,
• Ekip ile diyabetli bireylerin yönetiminde görev alan diğer merkezler ve sağlık görevlileri arasında işbirliğini sağlama olarak üç ana başlıkta açıklanmıştır.