Adli Hemşire
Hemşirelik kavramı ilk 1813 yılında ortaya konulmuş ve hastanın hem fiziksel hem de ruh sağlının korunması hedeflenmiştir. Profesyonel hemşirelik teorikte ve bilimsellikte gelişim göstermiş ve buna bağlı olarak yeni uzmanlık alanları oluşmuştur. Bunlardan biride adli hemşireliktir.
Adli hemşirelik, adli bilimlerin uygulama alanlarından biri olup, klinik hemşire pratiğindeki bilgi ve deneyimlerin yargının hizmetine sunulması ile ortaya çıkan ve giderek gelişen bir uzmanlık alanıdır. Hemşirelerin adli olaylarla karşılaşması yeni değildir. Yıllarca herhangi bir eğitim almadan ve resmi makamlar tarafından onaylanmadan adli hemşirelik görevini yürütmüşlerdir.
Adli hemşirelik, hemşirelik biliminin yasal prosedürlere uygulanmasıdır. Adli bilimlerin hemşirelik eğitimi ile birleştirilerek bilimsel araştırmalarda, yaralı, ölü veya mağdur incelemelerinde suç, şiddet, kriminal aktivite ve travmatik kaza faillerinin rehabilitasyonun da uygulanmasını kapsar.
Adli hemşirelik, hemşirelik eğitiminin klinik, travmatik, kriminal, ölüm, travma tedavileri gibi bilimsel araştırmaların biopsikolojik harmanıdır.
Uluslar arası Adli Hemşirelik Birliğine (IAFN‐The İnternational Association of Forensic Nurses ) ve Amerikan Hemşireler Derneğine (ANA‐American Nurses Association ) göre Adli hemşirelik; Hemşireliğin biopsikolojik eğitimi ile adli tıp uygulamalarının kombine edildiği bilimsel araştırma kanıt toplama, tanık koruma, analiz, önleme, travma ya da ölümlü adli vakalar üzerine çalışan bir uygulamadır.
Adli hemşirelik, hemşirelik pratiğinde yeni bir çığır açmıştır. Bu durum kişisel şiddet ve kriminal olayların çözümüne direkt katkılarda bulunmaktadır. Kriminal olaylarda olayın farkına varılması (ev içi şiddet, çocuk istismarı gibi) mağdurun gereksinim duyduğu desteği bulması ve rehabilitasyonun da yönlendirici adımlar atmak adli hemşireliğin sorumlukları arasındadır.
Adli Hemşirelik uygulamalarında; önemli olan mağdurun yalnız yaralarını iyileştirmek değil aynı zamanda hak ve hukukunu da korumaktır. Bu koruma delillerin doğru toplanması, korunması, düzenlenmesi, dokümantasyonunun yapılması ve laboratuarlara ulaştırılması ile gerçekleşebilir.
Araştırma Sonucu elde edilecek veriler mahkemelerde kritik noktaların aydınlatılmasında hizmet edebilir. Adli hemşirelerin sorumluluğu adli olayların başladığı andan davaya kadar hatta dava sırasındada devam etmektedir.
Adli hemşirelik gelişmekte olan yeni bir disiplindir. 18.yüzyıldan beri hemşireler adli olguyla karşılaşmalarına rağmen adli hemşirelik kavramının oluşması 1990’lı yıllarda gerçekleşti.
- İlk defa adli hemşirelik terimi 1992 yılında Mineapolis’de yapılan bir kongrede kullanılarak terminolojiye girdi.
- 1991 yılında Amerikan Adli Tıp Bilimleri Akademisi adli hemşireliği bilimsel bir disiplin olarak tanımıştır.
- 1990 yılında Amerika’da adli hemşirelik kavramı oluşturuldu.
- 1992 yılında resmi olarak adli hemşirelik kurulmuştur.
- 1994 yılında Uluslararası Adli Hemşirelik Birliği (IAFNİnternational Association of Forensic Nurses) Amerika’da kuruldu.
- 1995 yılında Amerikan Hemşireler Birliği (American Nursing Association) adli hemşireliği uzmanlık dalı olarak kabul etti.
- 1990’lı yılların başında Amerika’da adli hemşireliğin prensipleri ve standartları belirlendi.
- 1997 yılında faaliyet alanları ve standartları bir el kitabında özetlendi.
- 1986 yılında University of Texas’da ilk adli hemşirelik master programı başlatıldı.
- 1990’lı yılların ortasında Amerika’da hemşirelik eğitimi veren okulların lisans ve lisansüstü seviyelerinin müfredat programlarına adli hemşirelik dersleri dâhil edildi.
Adli Hemşirelerin Çalışma Alanları
İyi eğitim almış adli hemşirenin olayın bilimsel açıdan ortaya konulmasında ekibe sağlayacağı katkı büyüktür. Bu bilim dalının birçok alt grubu ve farklı çalışma alanları bulunmaktadır.
Adli Hemşire ve Olay Yeri İncelemesi
Adli hemşire meydana gelen ölümle ilgili olaylarda, olay yerinin incelenmesi, delillerin toplanması ve muhafaza edilmesi, olay yerinin fotoğraflanması, adli raporun hazırlanmasında görev almaktadır.
Adli Hemşire, Hastaneler ve Poliklinikler
Adli Hemşireler; Travma sonrası acil klinikler başta olmak üzere sağlık kuruluşlarına gelen ya da getirilen kişilere, ister fail ister kurban olsun girişim sırasında tıbbı kayıtların doğru ve eksiksiz yapılması, kişinin üzerindeki giysilerin uygun bir şekilde çıkarılıp saklanması, kişiden uyuşturucu/uyutucu, alkol gibi maddelerin tespiti için örnek alınması ve biyolojik delillerin toplanması sürecinde görev almalı ve alınan örneklerin düzenli şekilde kaydedilmesi, saklanması, ilgili makamlara uygun şekilde teslim edilmesini sağlarlar.
Adli Hemşire ve Cinsel Suçlar
Adli hemşireler, cinsel saldırı kurbanlarının daha ayrıntılı ve hassas bir şekilde muayene edilmelerine yardımcı olurlar. Cinsel saldırı kurbanlarında; fiziksel travma değerlendirilmesi, fiziksel ve biyolojik delillerin toplanması, duygusal travmanın önlenmesi, cinsel temas yolu ile geçen hastalıklar konusunda gerekli testler, tedavi ve tavsiyelerde bulunulması, adli raporun hazırlanması gibi konularda görev almaktalar.
Adli Hemşire ve Pediatri
Çocuk istismarı ve ihmali vakalarının kabulü, değerlendirilmesi, tedavisi, koruyucu hizmet veren birimlere yönlendirilmesi, aile içi şiddet, hırpalanmış çocuk sendromu, ani çocuk ölümü, gibi olayların olma ihtimallerinin incelenmesi adli hemşirelerin görevleri arasındadır.
Adli Hemşire, Obstetrik ve Jinekoloji
Fiziksel ve psikolojik travmaya uğrayan kadınların muayenesi, aile içi şiddet, gebelerde madde bağımlılığı (alkol, uyuşturucu/uyutucu). Travmaya uğradığı iddia edilen hamile kadının genel takibi, travmaya bağlı düşük, erken veya ölü doğum ile ilgili olgularda illiyet bağı kurabilmek için anemnez alınması ve dokümantasyonun sağlanması adli hemşirelerin görevleri arasındadır.
Adli hemşire ve Adli Psikiyatri
Akıl hastası olup suç işleyen kişilerin tedavisi, bakımı, hem kendileri hem de toplum açısından güvenli bir ortamda tutulmaları ve takiplerinin sürdürülmesinde adli hemşireliğin önemli katkıları vardır.
Adli Hemşire ve Okullar
Okul çocuklarının şiddet, uyuşturucu/uyarıcı maddelerin kullanımı, aile içi şiddet, çocuk istismarı, intihar, arkadaşlıklarının düzenlenmesi konusunda eğitim vermek ve öğrencilerin gözlenmesi, şiddet olaylarının fark edilmesi adli hemşirelere gereksinim vardır.
Adli Hemşire ve Karakollar, Hapishaneler
Bu yerlerde kişilerin davranış bozukluklarının fark edilmesi, akut ve kronik hastalıkların değerlendirilmesi, akut hastalık ve yaralanmaların tedavisi ve ileri tedavi amacıyla yönlendirilmesi, gözlem altındaki hükümlülere eğitim vermek, Fiziksel travma değerlendirilmesi ve ani ölümlerin incelenmesini kapsar.
Adli Hemşire ve Yargı
Yargıda görevli olan kişilere sağlık ile ilgili konularda danışmanlık yapmak adli hemşirelerin görevleri arasındadır.
Adli Hemşire ve Bilirkişilik
İhmal ve malpraktis uygulamaları, tıbbi dokümantasyonların incelenmesi de adli hemşirelerin rolü önemlidir.
Adli Hemşire ve Geriatri
Geriatri servislerinde yaşlı istismarı gibi vakalarda fiziksel değerlendirme yapılması ve rapor tutulması da adli hemşireliğin görev tanımları içinde yer alır.
Adli Hemşireliğin Rolü
Hastaya veya yaralıya müdahale sırasında, sağlık ekibi istemeyerek anahtar kanıtlara hasar verebilir. Bu durum araştırmaya engel olabilir, yasal araştırma da kullanılacak kanıtların toplanması ve korunması için çeşitli ipuçları belirlenmiştir.
Bu ipuçları;
- Şüpheci olmak,
- Bulduklarımızı kayıt etmek,
- Kanıtlara uygun temas,
- Kanıtların korunması,
- Güvenlik zincirinin korunması,
- Mahkemede ifade vermek, şeklinde belirlenmiştir.
Kanıtların toplanması ve korunması konusunda bu ipuçları takip edilerek legal sistem içerisinde bir hemşire kurbana yardımcı olabilir.
Adli Hemşireliğin Türkiye’de ki Durumu
ABD’den Japonya ve İngiltere’ye kadar birçok ülkede yargıya destek personel olarak hizmet veren adli hemşirelik alanı Türkiye’de yeni bir olaydır.
Türkiye’de Adli Hemşirelik
Yeni bir alan olmasına rağmen, hemşireler yıllarca herhangi bir resmi eğitim almadan ve resmi makamlar tarafından onaylanmadan adli hemşire olarak tanımlanmış ve özellikle adli psikiyatri servislerinde gözlem altında tutulan hastaların izlenmesinde ve tedavisinde önemli bir gereksinim olarak kabul edilmiştir.
Türkiye’de adli hemşirelik ile ilgili ilk çalışmalar 1997 yılında İ.Ü. Adli Tıp Enstitüsü’nde yapılmıştır. Hazırlanan tez konusu Adli bilim dalında hemşirelere özel bir eğitim vermenin zorunlu olduğunu göstermiştir.
ABD’den, Japonya ve İngiltere’ye kadar birçok ülkede yargıya destek personel olarak hizmet veren ‘Adli Hemşireler’ ülkemizde de yetiştirilmeye başlanmış ve Adli hemşirelik dersi, İstanbul Üniversitesi (İ.Ü.) Adli Tıp Enstitüsü’nde, İ.Ü. Bakırköy Hemşirelik Yüksekokulu son sınıf öğrencilerine ‘seçmeli’ olarak verilmektedir.
Türkiye’de ilk adli hemşirelik birimi Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesinde açılmıştır. Adli Tıp Anabilim dalı bünyesinde açılan birimde hukuk, çocuk gelişimi ve iletişim eğitimi alan üç hemşire görev yapmaktadır. Tıp ve delillerin tespiti gibi birçok konuda ders alan ekip, özellikle çocuk istismarı ve cinsel suçlarla ilgili vakalarla ilgilenmektedir.
İstanbul Üniversitesi Adli Tıp ve Adli Bilimler Enstitüsü adli hemşireliğin önemine güvenerek, genel bir eğitim, öğretim ve kamu hizmeti projesi olarak 1995’de hemşireleri de bünyesine almaya başlamış ve Adli hemşireliğin ilk öncüsü olan Mira Rana Gökdoğan, 1995’de İstanbul Üniversitesi Adli Tıp ve Adli Bilimler Enstitüsündeki akademik programa girmiştir.
1997‐1998 akademik yılında İstanbul Üniversitesi Bakırköy Hemşirelik Yüksek Okulunda adli hemşirelik kursları tanıtılmıştır. 2002‐2003 akademik yılında yılın da ise adli hemşirelik dersi, son sınıf öğrencilerine seçmeli ders olarak verilmiştir. Olay yerinin nasıl korunacağı, fotoğraflama, kroki çizimi, fiziksel delil ve deliller toplama, cinsel suç muayenesi gibi konularda temel bilgiler aktarmıştır.
Alanda bir ilk olarak Ankara Üniversitesi Adli Tıp Anabilim Dalında da muayene olmak üzere;
- Başvuranların sağlıklı bir ortamda muayenesinin sağlanması,
- Laboratuar tetkiklerinin yapılabilmesi için uygun örneklerin alınması,
- Eğitim programlarının düzenlenmesi,
- Bu alandaki bilgi ve becerilerin diğer hemşirelere de aktarılması,
- Adli hemşirelik kavramının rutin uygulamalara yerleştirilerek temel prensiplerinin oluşturulması amaçlanarak Adli Hemşirelik Birimi kurulmuştur.
Adli Hemşirelik Birimi çalışanları özellikle çocuk istismarı, aile içi şiddet ve cinsel suçlarla ilgili vakalarla çalışacaklarını belirtmişler, Türkiye’de adli bilimler içerisinde adli hemşireliğin alan olarak kabulü ancak konu ile ilgili yüksek lisans, doktora programları, araştırmalar, seminerler ve kursların yaygınlaşması ayrıca bu konuda çok sayıda makalelerin yayınlanması sonucu gerçekleşebilir.
Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Cerrahi Anabilim Dalı bünyesinde, anabilim dalı başkanı Prof. Dr. Deniz Şelimen ve Prof. Dr. Akif İnanıcı tarafından Şubat 2006’da yüksek lisans programı açılmıştır. Altı öğrenci eğitime katılmış, 2006‐2007 güz döneminde de dört öğrenci ile adli hemşirelik eğitimine başlanmıştır. Marmara Üniversitesi bünyesinde açılan bu program adli hemşireliğin akademik alanda gelişmesine ve yaygınlaşmasına büyük katkı sağlayacaktır.
Adli Hemşireliğin Dünyadaki Durumu
Adli hemşirelik, geçmiş de bazı Avrupa ülkelerinde özellikle suçlu ve sanıkların tedavisinde, özel psikiyatri hastaneleri, cezaevleri ve genel hastanelerin kapalı adli tıp kliniklerinde uygulanmıştır. Günümüzde başta Amerika Birleşik Devletleri ve diğer batı ülkelerinde adli hemşirelik, suç kurbanlarının bakımı üzerinde yoğunlaşan bir uzmanlık alanı olmuştur.
Adli Muayene Hemşirelerinin karşılaştıkları vakaları anlamaları ve özümsemeleri için, sunacakları tıbbı ve hukuki hizmeti, etnik, sosyal ve kültürler arası boyutları olan bir kavramlar silsilesi olarak algılamalarının gerekliliği anlaşılmıştır.
Adli hemşireliğin temel unsurunu eğitim, uygulama, yönetim, araştırma ve teori oluşturmaktadır. Bu unsurlar dikkate alınarak çeşitli ülkelerde adli hemşirelik ile ilgili seminerler, sertifika programları, master programları düzenlenmiş ve çalışma alanları belirlenmiştir.
Tüm dünyada suç oranları hızla artmaktadır. Şiddete bağlı olarak yaşam ve fonksiyon kayıpları da artış göstermekte, Mağdurun korunması ve suçluların yakalanması kriminal olayların aydınlatılması ile doğrudan ilgilidir. Ayrıca bir kriminal olay gerçekleşmeden önce fark edilerek önlenmesi çok önemlidir.
Adli hemşirelik alanındaki gelişmeler ve buna bağlı olarak adli konularda görev yapan sağlık kuruluşlarında “Adli Hemşirelik Birimleri’nin oluşturulması adaletin doğru ve hızlı gerçekleşmesine dolayısıyla toplum huzurunun sağlanmasına katkıda bulunacaktır.
Bir Adli Hemşire, adli kararlarda, mahkum kişinin özgürlüğünde önemli bir etkisi olacağından yüksek kalite de eğitim alması gereklidir. Kalite kısmen eğitimde ve adli hemşirenin deneyimine bağlı olup ek olarak sağlık sisteminin kanunlarının kalite uygulanabilirliğine bağlıdır.
Bu amacın gerçekleştirilmesinde ilk adım Türkiye’deki her hemşirelik okulunun eğitim ve mezuniyet sonrası eğitim vermesini gerektirmektedir.
Hemşirelerin, Adli Hemşirelik alanında gerekli eğitimleri alması ve uygulamada uzmanlaşması sağlanmalı, gerekli yasal düzenlemeler yapılmalıdır.
Adli hemşirelik her ne kadar yeni bir alan gibi görünüyor ise de aslında hemşirelik kavramının içinde her zaman vardı. Günümüzde çok ilgi gördüğü ve ön plana çıktığı için tarif edilip, standartları oluşturuldu. Bugün hemşirelik eğitimi içine adli bilimlerin girmesi zorunludur.
Adli vakalara yaklaşım için hemşirelerin yaraları tanımlamayı bilmesi, yasal vakaları belgelendirmesi, fotoğraflama, adli kanıt, suç laboratuar tekniklerini uygulaması ve mağdurlara kaynakları uygun şekilde değerlendirmeyi bilmesi gerekmektedir. Ki; bu ancak iyi bir eğitim süreci ile gerçekleşecektir.
Adli hemşirelik alanında çalışacak olan hemşirelerin lisans düzeyinde eğitim alabilmeleri için Hemşirelik Yüksek Okullarının ders programlarında bu dersin yer alması, master ve doktora programlarıyla desteklenmesi, adli konularda görev yapan sağlık kuruluşlarında Adli Hemşirelik Birimleri’nin oluşturulması, Bilimin ve Adaletin hizmetine sunulmasıdır.